Michel van Reyn maakte van 6 september tot 31 december 1989 een studiereis door de Verenigde Staten. Hij liep stage bij een aantal lichtontwerpers en trachtte in de korte tijd die hem ter beschikking stond zo veel mogelijk kennis op te doen van de Amerikaanse werkwijze op het gebied van het lichtontwerpen.
Hieronder zet hij in het kort op een rijtje wat hem daarbij zoal is opgevallen.
Werkwijze
De mogelijkheid om zo veel mogelijk lichtontwerpers te ontmoeten en aan het werk te zien is uiteraard het belangrijkste deel van deze reis geweest. Daarom zal ik hier het eerst op ingaan en een paar aspecten van de reis zelf aan het slot behandelen.
In Amerika worden er andere maatstaven gehanteerd voor wat men een goed lichtontwerp (voor toneel, opera, ballet) noemt dan in Europa. De verschillen in beschikbare tijd en werkwijzen zijn groot. Er is in het algemeen minder tijd om een belichting te maken, zodra een productiekop het toneel staat, met alle gevolgen voor de artistieke kant van de belichting van dien. De lichtontwerpers die ik heb ontmoet – en die binnen het theatercircuit stuk voor stuk een vrij belangrijke rol spelen – hanteren de volgende manier van werken om het gebrek aan tijd op te vangen.
In eerste instantie worden er basiscues gemaakt, waarna de lichtontwerper tussen deze basiscues lichtstanden maakt die er voor zorgen dat de acteurs/solisten niet in het donker komen te staan. De lichtplannen zijn voornamelijk opgebouwd uit colorwashes die het mogelijk maken op elk deel van het speelvlak vanuit verschillende hoeken een belichting te maken. Ik heb de indruk dat er in Europa toch iets meer met licht gespeeld wordt.
Magic sheet
Naast het artistieke deel is er het planmatige deel, dat mij het meest interesseerde. De mogelijkheid om zelf te bepalen waar men de schijnwerpers hangt, bij langlopende voorstellingen in hetzelfde theater, en welk kring- en channelnummer de schijnwerpers krijgen, draagt ertoe bij dat de lichtontwerper een voor hemzelf zo toegankelijk mogelijk systeem qua nummering op kan bouwen, en zo sneller kan werken.
Vrijwel alle lichtcomputers die men kan huren hebben de mogelijkheid de dimmernummers door een ander channelnummer te laten aansturen, alsook meerdere dimmers door één channelnummer.
Ook de magic sheet is een zeer belangrijk instrument voor een lichtontwerper. Dit is een soort plattegrond/lichtplan, meestal op A4-formaat, waarop alle kringen aangegeven zijn. Iedere lichtontwerper heeft hiervoor zijn eigen systeem bedacht, zodat hij de gewenste kringen snel kan opzoeken, zonder een heel boekwerk of lichtplan na te hoeven slaan.
Samenwerkingsvormen
De voorbereidingen zijn van even groot belang als het belichten zelf, zo niet groter. De voorbesprekingen met de regisseur, decor- en kostuumontwerper moeten er in principe voor zorgen dat het juiste materiaal wordt gehuurd of gemaakt, en dat de lichtontwerper een helder beeld krijgt van de ideeën over en interpretatie van het stuk.
Uit gesprekken met een aantal lichtontwerpers kwam naar voren dat zij met de regisseur vaak over kunstschilders en hun werk spraken teneinde meer over de beeldvorming van de regisseur aan de weet te komen, of daarentegen juist hun eigen ideeën te verduidelijken. Zo kan ook de visie op politiek, sociale structuren e.d. een belangrijke graadmeter voor de lichtontwerper zijn van waaruit hij eventueel de juiste kleurcombinaties zou kunnen kiezen.
De meeste lichtontwerpers werken vaak nauw samen met de decorontwerper, in de eerste plaats natuurlijk om niet geheel voor verrassingen te komen staan, maar ook om (bijvoorbeeld) achterdoeken lichtdoorlatend te houden. Door samenwerking voorkomt men dat er eilandjes ontstaan binnen de ontwerpersgroep en men geen homogeen eindproduct kan leveren.
Tenslotte kan het werken met een assistent de lichtontwerper zelf meer ruimte geven om zich met het artistieke deel bezig te houden, terwijl de assistent het papierwerk voor zijn rekening neemt. Bij een grotere productie, zoals Meet Me in St. Louis werkte Keith Billington met een associated lighting designer en een assistent. Deze ass. Lighting designer fungeert als plaatsvervanger voor Billington, als die niet zelf aanwezig kan zijn in verband met andere, al lopende of in voorbereiding zijnde, producties. De associated lighting designer wordt ook op het inhoudelijke en artistieke vlak meer betrokken bij het ontwerpproces dan de assistent.
Edward Hopper
Het reizen in de VS heb ik met opzet met de trein gedaan, niet alleen omdat dit uiteindelijk goedkoper bleek, maar ook interessanter. Men rijdt door schitterende landschappen en maakt meer kans op leuke ontmoetingen.
Om meer over goede belichtingen te weten te komen is het bijna een verplichting musea te bezoeken, en het werk van de grote schilders te zien en te analyseren. In dat kader was de overzichtstentoonstelling van het werk van Edward Hopper in New York zeer bijzonder, omdat hij veel met sterke schaduw en lichtinvallen werkte en de schaduwpartijen een natuurgetrouwe kleur gaf. Craig Miller, lichtontwerper in NY, attendeerde mij op deze tentoonstelling en vertelde daarbij, dat hij tijdens zijn studie het schilderij Nighthawks had moeten analyseren, en een lichtplan had moeten maken dat zo veel mogelijk overeenkwam met de belichting die Hopper geschilderd had.
Broadway
Uiteraard heb ik tamelijk veel voorstellingen gezien, voor een groot deel via de lichtontwerpers, want zeker de shows op Broadway zijn zeer prijzig.
Afgezien van de professionaliteit van de acteurs was m.i. het niveau van de meeste stukken erbarmelijk slecht. De stukken die wel de moeite waard waren om gezien te hebben hadden dit vooral te danken aan zulke klinkende namen als Sting, Vanessa Redgrave en Dustin Hofmann.
Naar mijn gevoel zijn wij hier in Europa artistiek gezien een stuk verder, hetgeen ongetwijfeld o.a. te danken is aan de subsidies die de gezelschappen ontvangen en ons culturele erfgoed. Zolang het sociale leven gebaseerd blijft op snelheid en geld verdienen, zal het culturele leven wel niet veel meer dan een onderhoudende functie blijven houden. Niettemin was deze reis zeer boeiend. Vooral de professionele manier van werken was belangrijk om gezien en meegemaakt te hebben (hoewel dit soms uitmondde in extreem grote hoeveelheden papierafval!).
Bedankt, binnen enkele minuten ontvangt je een e-mail van ons met daarin een persoonlijke link. Klik op de link om een nieuw wachtwoord op te geven.
