De evolutie die livegeluid heeft ondergaan, is ronduit imposant. Van hoornsystemen tot line array’s, van 10 watt tot vele megawatts, van een mengtafel met vijf draaipotmeters tot digitale systemen met netwerken en honderden ingangskanalen.
Gehoorondersteuning is een groeimarkt, de techniek groeit mee. Er ligt een mooie uitdaging om het gewenste geluid zo schoon mogelijk op te pikken, het ongewenste geluid weg te houden en het signaal vervolgens lip-sync af te leveren bij het publiek.
Alleen het beste van het beste was goed genoeg voor de mediatechniek en akoestiek van de Staatsoper Unter den Linden in Berlijn. Cees Wagenaar ontwierp het en legde het aan. Voor een geluidsontwerper is dit de ultieme speeltuin.”
De zendertechnicus die heen en weer lopend op het zijtoneel tegelijkertijd moet luisteren, overleggen en patchen heeft er een bondgenoot bij, het softwarepakket Listen; ontwikkeld door een net afgestudeerde geluidstechnicus.
De gelegenheid om meer dan twintig mengtafels naast elkaar te zien doet zich niet zo vaak voor. Op de VPT Vakmeeting Audio in de Ziggo Dome in december kon het. Frans Roovers is erbij en deelt de belangrijkste inzichten.
Selfmade geluidsontwerper Jimi Zoet maakt opvallende creaties. Geschoold om zelf op het toneel te staan, besloot hij zich volledig op geluid te richten. “Van een willekeurige soundbite kun je via samplers weer een nieuw instrument maken.”
Tijdens de laatste editie van het Holland Festival was het Britse theatergezelschap Complicite te gast met The Encounter: een solo van artistiek leider Simon McBurney met een wel heel bijzonder geluidsontwerp. Jorg Schellekens dompelt zich onder in een totaalervaring.
Voor slechthorenden klinkt muziek thuis vaak beter dan in de concertzaal. De oorzaak daarvan is dat hoortoestellen en zaalsystemen zijn ontworpen voor verbetering van spraakverstaanbaarheid, niet voor muziek. Ervaringsdeskundige Gerard van der Ploeg pleit ervoor om de lat hoger te leggen.
Het Koninklijk Concertgebouw in Amsterdam heeft een professioneel in-ear systeem aangeschaft voor slechthorenden als vervanging voor de infraroodinstallatie. ‘Ik heb in dertig jaar niet meer zo genoten van een concert.’
De acteurs in De laatkomer van het Noord Nederlands Toneel dragen niet zozeer in-ears om alles goed te kunnen horen, maar eerder om verwarring te zaaien. ‘Met geluid wilden we laten horen wat er in het hoofd van een dementerende omgaat,’ zegt geluidstechnicus Peter Zwart.
De distributie van audio loopt tegenwoordig vrijwel altijd over een netwerk. In dit artikel een overzicht van protocollen, veel gebruikte begrippen en de nieuwste ontwikkelingen.
Zendermicrofoons komen steeds meer in de knel te zitten. Wat is de stand van zaken? Wat kunnen we doen? Hoe staat de Nederlandse overheid hierin? Daarover ging de Themadag Zenderfrequenties op 25 november. We waren te gast bij Omroep Flevoland
Han de Jonge heeft als een van de eersten in Nederland ervaring opgedaan met digitale microfoons bij zowel opname als zaalversterking. ‘Ik wil mijn nek wel uitsteken om te laten horen wat het op kan leveren,’ zegt hij.
Bij de inhuldiging van Willem-Alexander en Maximá als koning en koningin was een van de spannendste opgaven voor de techniek om alle draadloze apparatuur in de lucht te zetten. Met drie maanden voorbereiding, goede onderlinge samenwerking en controle ter plekke is het gelukt. Roland Mattijsen: ‘De grenzen van dit soort grote evenementen komen in zicht.’
Tijdens de InfoComm 2014 in Las Vegas heeft Audinate de nieuwe Dante Via software aangekondigd, waarmee je Macs en PC’s als I/O devices kunt gebruiken.
Hoe goed je geluidssysteem ook is, als de tijd ontbreekt om het op te bouwen heb je een probleem. Voor het Koninklijk Concertgebouw bedachten Jan Panis en Koen Keevel een oplossing die in een uur gebruiksklaar is.
Het Paleis van Boem timmert aan de weg met muziek en geluidsdecors voor toneel, film, exposities en dans. ‘Je hebt wel eens dat je achteraf iets hoort en denkt: hoe hebben we dat nou kunnen doen?’
Op 30 november 2012 heeft Agentschap Telecom het bericht op de website geplaatst dat draadloze microfoons met ingang van 1 januari 2013 mogelijk storing gaan ondervinden. Het is de officiële bevestiging van wat onder professionele gebruikers bekend is maar onder het grote publiek nog volstrekt niet.
Het Paleis van Boem timmert aan de weg met muziek en geluidsdecors voor toneel, film, exposities en dans. ‘Je hebt wel eens dat je achteraf iets hoort en denkt: hoe hebben we dat nou kunnen doen?’
De Duitse geluidsontwerper en kunstenaar Hans Peter Kuhn gaf begin dit jaar een lezing tijdens de vakbeurs CUE 2012 en het jaar daarvoor tijdens de PQ in Praag. Jorg Schellekens was er beide keren bij en sprak met Kuhn over zijn samenwerking met Robert Wilson en zijn bijzondere geluids- en lichtinstallaties.
We gebruiken in onze sector steeds meer draadloze apparatuur zoals microfoons, in-ear monitors, draadloze intercom en draadloze camera’s. De frequenties die wij hiervoor gebruiken staan onder druk. Europees is geregeld (al jaren geleden) dateen deel ervan zal worden geveild aan de telecomproviders, zodat iedereen in Europa toegang krijgt tot snel mobiel internet. In Nederland zitten we op dit moment in een overgangssituatie.
In Nederland is een convenant afgesloten over het maximale geluidsniveau bij versterkte muziek, in Vlaanderen heeft de regering besloten om zelf het maximale geluidsniveau vast te stellen. De regeling gaat gelden voor concertzalen, discotheken, theaters en festivals en alle plaatsen waar versterkte muziek ten gehore wordt gebracht.
Over de blootstelling van het publiek aan geluid bestonden nog geen afspraken. Dat is nu veranderd. In mei is een convenant ondertekend door evenementenmakers, poppodia en de Nationale Hoorstichting. De verwachting is dat ook andere partijen zich aansluiten.
Roos van Geffen (1975), Lena Müller (1976), Marloeke van der Vlugt (1971), Theun Mosk (1980).
Bij de voorstelling Nacht dragen de toeschouwers koptelefoons. Tekst, muziek en regie is van Thibaud Delpeut, het geluidsontwerp is van Pim van den Heuvel. Met Coen Jongsma spreken zij over het hoe en waarom van de voorstelling, de soundscapes en de achterliggende techniek.
Foutzoeken in een ethernet netwerk is voor theatertechnici geen dagelijkse kost. Rolf Dijkstra (Audiopro) zei dat een jaar geleden tijdens de VPT-ledendag in 2009, toen hij als leverancier een presentatie gaf in de Rabozaal van de Stadsschouwburg Amsterdam.
We kondigden in het vorige nummer al aan dat Midas de PRO3, PRO9 en XL8i heeft uitgebracht. Voor de theaters zijn met name de PRO3 en XL8i interessant. De XL8i is in wezen dezelfde als de XL8 maar dan bedoeld voor vaste installaties. De PRO3 is de best betaalbare tafel in de PRO-serie, met de bekende Midas sound en net als de PRO6 en de XL8 voorzien van VCA’s en POPulation groepen, in plaats van de meerdere layers of pagina’s zoals veel andere tafels. Hij wordt geleverd inclusief effecten (waaronder de Klark Teknik DN780 reverb), graphic EQ, processing en compressors. De PRO3 heeft 48 ingangen (remote control mic), 27 bussen, 24 kanalen in monitor mode. Hart van de PRO3 is het nieuwe DL251 Input/Output rack (SHE). Als de gebruiker zou willen kan hij dit later upgraden naar het PRO6 systeem of de 88-kanaals versie van de PRO9. De PRO3 is de kleinste van de serie, zonder flightcase 136 cm breed en ruim 90 cm diep, als gewicht geeft Midas 97 kg.
Op 18 juli was de eerste World Listening Day. Om dat te vieren organiseerde de OISTAT Sound Design Working Group een online ‘tentoonstelling’ onder de naam Sixty Second Theatre. Geluidsontwerpers werden uitgenodigd om een opname van 60 seconden te maken met momenten uit hun leven in de week voorafgaand aan de 18e juli. Het resultaat is te beluisteren op internet.
Het project wil de praktijk van het luisteren stimuleren – luisteren heeft alles te maken met de wereld om ons heen en hoe wij ons daartoe verhouden. Geluidsontwerpers zijn continue bezig met luisteren, alleen al omdat zij bepaalde geluiden wellicht ooit willen gebruiken in een voorstelling. De World Listening Day is gekozen op 18 juli omdat het de geboortedag is van de Canadese componist R. Murray Schafer. Hij is een van de grondleggers van de Acoustic Ecology beweging met zijn boek Soundscape: The Tuning of the World. De opnames zijn te besluiteren op www.theatresound.org/world_listening_day.htm.
Argumenten en alternatieven voor geluidstechniek in de zaal
In het theater hebben bezoekers nogal eens last van de geluidstechniek midden in de zaal. Moet die technicus daar nu echt zitten? Kan het ook anders? Begin maart organiseerde Huub Huikeshoven (Theateradvies bv) een rondetafelgesprek met de Werkgroep Geluid van de VPT. De geluidstechnici staken de hand in eigen boezem. Maar ook de ontvangende theaters kunnen veel meer doen. 'Er is een cultuuromslag nodig.'
Wat is er gaande? Binnen een paar jaar verliezen wij een groot gedeelte van de ruimte waarin zendermicrofoons en oortjes op dit moment nog opereren. In heel Europa worden de frequenties tussen 790 en 862 MHz exclusief bestemd voor mobiel breedband internet. De verwachting is dat in Nederland deze frequenties in 2010 worden geveild en dat ze in 2012 voor ons verloren gaan.
De Flint in Amersfoort heeft in augustus de geluidsinstallatie in de grote zaal grondig vernieuwd. Anderhalf jaar geleden begonnen ze met het hele proces. Hoe ze het hebben aangepakt is leerzaam.
In de Gashouder werkte Jan Panis met het Bloomline luidsprekersysteem. De man achter dit concept is Leo de Klerk, opnameleider en studiotechnicus. ‘Bij stereo heb je het beste geluid wanneer je op gelijke afstand van de luidsprekers zit’, zegt hij. ‘Dat komt omdat we in het horizontale vlak twee-orig zijn. We horen binauraal.’ De minieme verschillen in geluid tussen ons linker- en rechteroor zijn voor de hersenen voldoende om te bepalen waar het geluid vandaan komt. Als nu twee luidsprekers hetzelfde geluid weergeven, dan lijkt het geluid uit een punt te komen ergens tussen de luidsprekers in. Het komt als het ware los van de luidsprekers, vandaar het begrip fantoomgeluid.
Groot enthousiasme was er in juni over het geluid in de Gashouder op het terrein van de Westergasfabriek in Amsterdam. Tijdens het Holland Festival werd daar het complete werk van de Franse componist Edgar Varèse uitgevoerd. Niemand had verwacht dat het in die enorme ronde ton zo perfect zou klinken. Geluidsontwerper Jan Panis kreeg het voor elkaar.
Eindelijk initiatief voor belangenvereniging Het gaat iedereen treffen. Theater, televisie en radio, maar ook popfestivals, musicals en sportwedstrijden.
In de video- en datawereld is crimp-technologie al lang gemeengoed, in de audio-industrie moest het nog ontdekt worden. Dat is nu gebeurd. Neutrik komt namelijk met een XLR-connector in crimpuitvoering.
Iedere theatervoorstelling verdient een geluidsontwerper, stelt Jorg Schellekens. Alleen, wat verstaan we daar eigenlijk onder? Wat voor functie heeft die geluidsontwerper? In dit artikel probeert hij een antwoord te vinden zonder geluidsontwerpers in allerlei hokjes te stoppen.
De Vakbeurs Theatertechniek, dit jaar voor de tiende keer georganiseerd, was een succes. Het tweede lustrum werd gevierd in de Scheldehal van Ahoy’ Rotterdam. De Statenhal van het Congresgebouw in Den Haag was niet langer beschikbaar en daar hoeft niemand rouwig om te zijn.
Tijdens de Vakbeurs Theatertechniek presenteerde Cees Wagenaar zijn plannen voor een opleiding geluidsontwerp. Hij wil mensen bij elkaar brengen en partners vinden om zo’n opleiding van de grond te krijgen. Eerste vraag: wat is het doel van zo’n opleiding?
Themadagen VPT tot en met oktober 2006, VPT-lezingenprogramma op Vakbeurs Theatertechniek succesvol verlopen en Nieuwe leden VPT
Tijdens de vakbeurs Pro Audicom, die van 1 tot en met 4 september wordt gehouden in de Jaarbeurs Utrecht, worden in de congreszaal Irene twee seminars georganiseerd die van belang zij voor geluidstechnici in het theater.
Op maandag 4 september van 10.30 uur tot 12.30 uur wordt een seminar gewijd aan akoestiek, stereo en ruimtelijkheid (stereo via grote geluidsinstallaties in het theater). Sprekers zijn Rinus Boone (TU Delft), Jos Mulder en Edwin Verheijen (TU Delft). In het tweede seminar, dat eveneens op maandag 4 september gehouden wordt, maar dan van 16.00 – 18.00 uur, wordt aandacht besteed aan zaalversterking: meten is weten (drie manieren om een complexe geluidsinstallatie in te regelen). Sprekers op dit seminar zijn Ben Kok (Prinssen & Bus), Jim Cousins (Radio Europa) en Frans Ockeloen.
Beide seminars worden voorgezeten door Cees Wagenaar.
Voor meer informatie: Music & Harmony BV fax 035-219840.
In de periode van 23-27 augustus organiseert de faculteit Muziek en Theater van de Koninklijke Hogeschool van Beeldende Kunsten, Muziek en Theater in Den Haag voor de vijfde maal een zomercursus zaalversterking.
Binnen de theaterwereld zijn de vakken theatertechniek en belichting vast ingeburgerde begrippen. Het is volstrekt vanzelfsprekend dat in bouw- en repetitieschema’s van de meest uiteenlopende voorstellingen tijd is gereserveerd om te bouwen, decorchangementen te repeteren, het licht te stellen, standen te maken, noodzakelijke correcties uit te voeren en dergelijk.
Toneelgroep Amsterdam bracht op 4 april j.l. de première van Ballet. Dit is geen balletvoorstelling maar een toneelstuk, geregisseerd door Gerardjan Rijnders. Op het moment dat dit artikel geschreven wordt, woeden de repetities nog in volle hevigheid in de Stadsschouwburg in Amsterdam.
Onderstaand artikel is de eerste in een reeks over ‘geluid in de praktijk’ van de hand van Martijn Hasebos. Zoals de titel al aangeeft zal de aandacht niet uitgaan naar theoretische uiteenzettingen, maar eerder naar de geluidstechnicus zelf.
Het probleem is bekend. Een theaterzaal waar men voordrachten en toneelvoorstellingen hoort, maar ook af en toe een concert, en waarschijnlijk zelfs een operette.
In de Stadsschouwburg in Groningen zijn wat problemen met het gebruik van zendermicrofoons. Veel gezelschappen gebruiken die dingen. De frequenties die gebruikt worden variëren. Er is echter een band die in de Stadsschouwburg hier problemen geeft.
In een van de vorige nieuwsbrieven hebben we u op de hoogte gesteld van het feit, dat er een korte geluidscursus gegeven zou worden onder auspiciën van de CAM, een zijtak van de onderwijsboom van het Koninklijk Conservatorium in Den Haag.
Niemand lacht alleen, Fons Jansen, Podium & Techniek, jaargang 1, nummer 6, december 1980
Bedankt, binnen enkele minuten ontvangt je een e-mail van ons met daarin een persoonlijke link. Klik op de link om een nieuw wachtwoord op te geven.
